MIT:  Wypalanie traw jest dobre dla przyrody i człowieka, bo zabija kleszcze.

  • Wypalanie traw nie wpływa znacząco na zmniejszanie populacji kleszczy;
  • Wypalanie traw nie jest dobre ani dla człowieka, ani dla przyrody – niesie za sobą negatywne skutki takie jak niszczenie naturalnych siedlisk, zubożenie gleby oraz zanieczyszczenie powietrza.

Komentarze nie najlepszym źródłem wiedzy…

To właśnie tam, w sekcjach komentarzy, najczęściej rozpowszechniane są informacje o skuteczności niszczenia populacji kleszczy przez wypalanie traw: „jak kiedyś sie wypaliło to tyle robactwa i kleszczy nie bylo a teraz pójdzie pies i przyniesie ze 20 kleszczy…”, „Gdzieś, kiedyś czytałem, że wypalanie trawy nie użyźnia gleby za bardzo. Za to dobrze wybija kleszcze”, „(…) dlatego ludzie, w trosce o zdrowie WASZE i WASZYCH RODZIN, nie urzedasow, wypalajacie ZAWSZE trawy, to znacznie ogranicza populacje kleszczy!!” Sprawa wypalania traw w celu zwalczania kleszczy poruszana była nawet w Sejmie, gdzie ówczesny poseł Jerzy Wilk w interpelacji, skierowanej na ręce ministrów rolnictwa i środowiska pytał: „Czy godzimy się na częste zarażenie ludzi (i zwierząt domowych) odkleszczowym zapaleniem mózgu, boreliozą, babesziozą, anaplazmozą itp., czy nie lepiej ponosić ewentualne minimalne straty materialne kosztem modnej ochrony bioróżnorodności?”

Jakie kleszcze występują w Polsce?

W Polsce stwierdzono 19 gatunków kleszczy. Najczęstsze to kleszcz pospolity (Ixodes  ricinus), a także kleszcz łąkowy (Dermacentor reticulatus). Ten pierwszy zgodnie z badaniem na terenie wschodniej Polski preferuje wilgotne lasy, zarośla i gęstą roślinność, a unika nasłonecznionych obszarów takich jak łąki. Z kolei kleszcze łąkowe w tym samym badaniu preferowały środowiska otwarte, a więc łąki – często te, które są koszone lub użytkowane. Pojawiały się również w lasach. Dorosłe kleszcze były aktywne w szerokim zakresie temperatur (1,0–32,6 °C), a szczyt liczebności odnotowano w przedziale temperatur od 12 °C do 25 °C.

Z kolei w innym badaniu przeprowadzonym na terenie Poleskiego Parku Narodowego stwierdzono, że najlepszym środowiskiem dla kleszczy łąkowych są te, które znajdują się w pobliżu cieków wodnych lub lasów, bo woda jest niezbędna dla ich rozwoju. Ponadto kleszcze potrzebują żywicieli, a więc gryzoni lub okresowo dużych ssaków.

Cieplejsze warunki sprzyjają nie tylko większej liczebności kleszczy pospolitych, ale także rozszerzają obszary ich występowania. Zmiana klimatu – szczególnie globalne ocieplenie – przyczynia się do wzrostu populacji tych pajęczaków.

W woj. wielkopolskim przeprowadzono badania na temat przenoszenia kleszczy przez jelenie. Jelenie z lasu aż 5-krotnie częściej przenosiły kleszcze pospolite niż te z łąk.

Wypalanie traw a kleszcze

W Stanach Zjednoczonych przeprowadzono badanie na temat kontrolowanego wypalania, a redukcją populacji kleszczy. Takie działania mają potencjał do redukcji populacji jeśli są regularne, o wysokiej intensywności i przeprowadzane na dużych obszarach. Bez tych elementów efekt jest tymczasowy, a populacja szybko wraca do wcześniejszego poziomu. Warto jednak zaznaczyć, że to badanie dotyczyło innego gatunku kleszczy (Ixodes scapularis), niż te najczęstsze w Polsce.

Nie udało się odnaleźć badań dotyczących wypalania łąk w Polsce w powiązaniu z populacją kleszczy łąkowych. Badana była natomiast ich populacja na różnych typach łąk – aktywnie użytkowanych (regularnie koszonych), pastwiskach oraz nieużytkach (niekoszonych od co najmniej 5 lat). Nieużytki miały nawet 8-krotnie większą liczebność kleszcza łąkowego niż sąsiednie łąki koszone lub pastwiska. Badanie ustaliło również, że wysoka roślinność i stopień zacienienia miały istotny wpływ na większą liczebność kleszczy.

Parazytolog dr. n. med. Marta Hajdul-Marwicz autorka bloga Za-kleszcz-ona Polska tematyką kleszczy zajmuje się od 2003 roku. W jednym z wywiadów tłumaczy: „Do niektórych ludzi absolutnie nie przemawia argument, że wypalanie traw skutkuje śmiercią bardzo wielu gatunków zwierząt, ale nie ma kompletnie wpływu na kleszcze. Dlaczego? Bo kleszczy w suchej, nagrzanej słońcem trawie po prostu nie ma.” 

To samo stanowisko podtrzymuje dr Jarosław Pacoń, parazytolog z Uniwersytetu Wrocławskiego: „Kleszcze nie lubią nasłonecznionych suchych miejsc z wysuszoną trawą. Kleszcze lubią miejsca zacienione, miejsca pod krzakami, w lasach, ewentualnie na obrzeżach lasów. Natomiast wypalane są połacie łąk, ewentualnie jakieś rowy przy drogach… Tam tych kleszczy po prostu nie ma.”

Warto zaznaczyć, że w tych opiniach eksperci odwołują się do konkretnych łąk – suchych i mocno nasłonecznionych.

Co naprawdę powoduje wypalanie traw?W rozmowie z PAP prof. dr hab. Piotr Stypiński – profesor emerytowany z Katedry Agronomii Instytutu Rolnictwa Wydziału Rolnictwa i Biologii Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego oraz prof. dr hab. Piotr Skubała z Wydziału Nauk Przyrodniczych Instytutu Biologii, Biotechnologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Śląskiego (UŚ) w Katowicach tłumaczą, że „Wypalanie traw to <barbarzyński proceder>: przyczynia się do obniżenia rolniczej oraz ekologicznej wartości gruntów, wpływa niekorzystnie na bioróżnorodność i skład botaniczny łąk. Jest też dodatkowym źródłem emisji gazów cieplarnianych i innych zanieczyszczeń, np. dioksyn, wpływając na stan powietrza w skali lokalnej.”

Prof. Jakubus z Katedry Gleboznawstwa i Mikrobiologii Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu ocenia, że „Proces wypalania łąk to pierwszy krok do lawiny niekorzystnych zmian w chemizmie gleby i pierwszych zmian degradacyjnych”

W wyniku wypalania traw niszczone są naturalne siedliska wielu gatunków zwierząt

Ogień niszczy siedliska wielu gatunków roślin, grzybów i zwierząt, w tym także tych chronionych. Zwierzęta, takie jak ptaki, owady czy płazy czy mniejsze gryzonie, tracą swoje schronienia i źródła pokarmu. Ponadto, po pożarze grunt staje się uboższy w składniki odżywcze, co prowadzi do długotrwałego spadku bioróżnorodności na danym obszarze.

Wypalanie łąk, trzcinowisk i zarośli prowadzi do śmierci wielu organizmów żyjących tuż pod powierzchnią ziemi – często takich, o których istnieniu nie mamy świadomości, a które są kluczowe dla zdrowia gleby. Giną m.in. pierścienice, jak dżdżownice, które przez spulchnianie ziemi poprawiają jej strukturę i właściwości. Ogień niszczy też całe gniazda mrówek, które jako drapieżniki odgrywają ważną rolę w ograniczaniu liczby szkodliwych owadów. Ulegają zniszczeniu również biedronki – naturalni sprzymierzeńcy człowieka w zwalczaniu mszyc. Dym utrudnia trzmielom i pszczołom zapylanie roślin, co negatywnie wpływa na ich plonowanie. W rezultacie dochodzi do poważnych zakłóceń równowagi biologicznej, której odbudowa może zająć wiele lat.

Zniszczeniu ulegają też miejsca lęgowe ptaków, a pożary stanowią szczególnie poważne zagrożenie dla przedstawicieli gatunków gnieżdżących się na ziemi lub w zaroślach. Ofiarami stają się także większe zwierzęta leśne, takie jak sarny, jelenie czy dziki, a nawet zwierzęta domowe.

Wypalanie traw przyczynia się do obniżenia rolniczej wartości gruntów?

„- Wypalanie traw dawniej uważano za dobre, twierdząc, że popiół użyźnia i wszystko będzie lepiej rosło – wspomina dr Jarosław Pacoń, parazytolog z Uniwersytetu Wrocławskiego. – Ale to nie jest prawda. Tego popiołu tam jest tak mało, że nie da rady użyźnić gleby – dodaje.”

Mitem jest przekonanie, że wypalanie traw poprawia żyzność gleby. W rzeczywistości taka praktyka przynosi wyłącznie negatywne skutki. Należy pamiętać, że palenie niszczy nie tylko suche rośliny, ale również ich korzenie, a także pożyteczne bakterie glebowe i liczne gatunki bezkręgowców, które odgrywają ważną rolę w utrzymaniu dobrej struktury i zdrowia gleby. Wypalanie traw w celu poprawy żyzności gleby przynosi zatem skutek odwrotny, do zamierzonego. 

Przy wypalaniu traw temperatura gleby podnosi się nawet do ok. 1000°C, w czego konsekwencji nieodwracalnie zniszczona jest warstwa próchnicza gleby, a mikroorganizmy, które są kluczowe dla utrzymania biologicznej równowagi w ekosystemie, giną.Podczas wypalania traw giną reducenci, czyli bakterie i grzyby, które dokonują rozkładu martwej materii organicznej. „Wypalanie przyczynia się do obniżenia rolniczej i ekologicznej wartości gruntów” – podkreśla prof. dr hab. Piotr Skubała z Wydziału Nauk Przyrodniczych Instytutu Biologii, Biotechnologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach – „Niemożliwe staje się właściwe napowietrzenie gleb, korzystne dla wszelkich procesów biochemicznych procesy tlenowe – przechodzą w beztlenowe.”

Wypalanie traw to jedna z głównych przyczyn wiosennych pożarów

Pożary te stanowią bardzo poważne zagrożenie dla ludzi i mienia, dlatego są regulowane prawnie.

1) Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody: 

  • art. 124: Zabrania się wypalania łąk, pastwisk, nieużytków, rowów, pasów przydrożnych, szlaków kolejowych oraz trzcinowisk i szuwarów;
  • art. 131 pkt 12: Kto wypala łąki, pastwiska, nieużytki, rowy, pasy przydrożne, szlaki kolejowe, trzcinowiska lub szuwary – podlega karze aresztu albo grzywny.

2) Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach:

  • art. 30 ust. 3 pkt 3: W lasach oraz na terenach śródleśnych, jak również w odległości do 100 m od granicy lasu, zabrania się działań i czynności mogących wywołać niebezpieczeństwo, a w szczególności: 1. rozniecenia ognia poza miejscami wyznaczonymi do tego celu przez właściciela lasu lub nadleśniczego, 2. korzystania z otwartego płomienia, 3. wypalania wierzchniej warstwy gleby i pozostałości roślinnych.

3)  Za działania tego typu grożą surowe sankcje:

  • art. 82, § 1 ustawy z dnia 20 maja 1971 r. Kodeksu wykroczeń – kara aresztu, nagany lub grzywny, której wysokość w myśl art. 24, § 1 może wynosić od 20 do 5000 zł;
  • art. 163. § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny stanowi: Kto sprowadza zdarzenie, które zagraża życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach, mające postać pożaru, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

Skala zjawiska wypalania traw w Polsce

W 2024 roku Państwowa Straż Pożarna odnotowała łącznie 21 648 pożarów traw i nieużytków rolnych. Tylko do końca kwietnia 2025 roku strażacy odnotowali 8 535 pożarów traw, co stanowi drastyczny wzrost w porównaniu z ubiegłym rokiem. O tej samej porze w 2024 roku liczba ta wynosiła 2 035, co oznacza ponad czterokrotny wzrost liczby interwencji. Sytuacja jest wyjątkowo niepokojąca, a skala zagrożenia stale rośnie.

Z danych przekazanych Lasom Państwowym przez Komendę Główną Państwowej Straży Pożarnej wynika, że do 15 lipca tego roku było 4006 pożarów lasu. W tym samym okresie poprzedniego roku było ich 3239. W tym na terenach lasów administrowanych przez Lasy Państwowe było 1447 pożarów. Główną przyczyną pożarów lasów było podpalenie – 41%, aż 37% pożarów wynikło z nieznanych powodów.

Wypalanie traw a zanieczyszczenie środowiska 

Podczas wypalania traw emitowane są do atmosfery niebezpieczne związki, takie jak tlenki węgla, dwutlenek węgla, pyły oraz inne szkodliwe substancje chemiczne. Powstający dym pogarsza jakość powietrza i może poważnie szkodzić zdrowiu, szczególnie osobom cierpiącym na schorzenia układu oddechowego, jak astma, oraz choroby serca. Zanieczyszczenie powietrza obniża komfort życia i utrudnia oddychanie w rejonach dotkniętych takimi zdarzeniami.

Podsumowanie

Wypalanie traw na łąkach mocno nasłonecznionych nie przyczynia się znacząco do zmniejszenia populacji kleszczy. Na terenach objętych tym wypalaniem rzadko obecne są kleszcze, bo dobrze nasłonecznione, suche łąki nie są terenem, który jest ich miejscem bytowania. Wolą one obszary zacienione, z dostępem do wody i przede wszystkim obecnymi żywicielami, a więc gryzoniami i większymi ssakami jak np. jeleniami. Ponadto wypalanie traw zabija inne organizmy żyjące na łąkach oraz obniża wartość terenu. Takie działania są zabronione przez prawo i grożą za nie sankcje

art. 163. § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny stanowi: Kto sprowadza zdarzenie, które zagraża życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach, mające postać pożaru, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

***

Metodologia INDID

Sprawdzane przez nas twierdzenia zostały wybrane przez Lasy Państwowe na podstawie badania opinii publicznej “Postrzeganie Lasów Państwowych 2025” oraz wypowiedzi powtarzanych w komentarzach w mediach społecznościowych, pod postami lasów. Przed przystąpieniem do analizy, każde stwierdzenie zostało przez nas ocenione pod kątem weryfikowalności tj. czy nie zawierają opinii lub innych stwierdzeń ocennych, których nie można zweryfikować.

Wszystkie informacje, które zostały przez nas zawarte w artykułach, muszą posiadać źródło. Musi być ono:

  • aktualne – zgodne z najnowszym stanem wiedzy i zawierające najświeższe dane,
  • maksymalnie pierwotne – takie, w którym dana informacja pojawiła się po raz pierwszy,
  • oraz rzetelne –  będą to np. raporty, badania naukowe czy dane instytucji publicznych.

Źródłem nie mogą być dowody anegdotyczne czy subiektywne opinie lub oceny osób i podmiotów zaangażowanych w spór, które nie zostały poparte niezależnymi badaniami lub danymi.

Opracowana analiza musi być pozbawiona określeń wartościujących i ocennych. Autor tekstu, musi być w swojej pracy apolityczny i neutralny, nie może kierować się własnymi poglądami i emocjami, a tym bardziej interesem Lasów Państwowych.

W sytuacjach, w których popełnimy błąd lub istnieją inne, równie wiarygodne źródła, które zmieniają wydźwięk artykułu, wprowadzamy poprawki. Jesteśmy jednocześnie otwarci na sprawdzanie innych weryfikowalnych twierdzeń pojawiających się w przestrzeni publicznej dot. tematów przyrody i ekologii.

Fundacja Instytut Dyskursu i Dialogu (INDID) jest organizacją pozarządową, która za cel obrała naprawę debaty publicznej w Polsce. Promując rzetelne dziennikarstwo, wolność słowa, pluralizm poglądów, dialog bez nienawiści i manipulacji, chce dbać o wzajemny szacunek i zrozumienie. W tym celu prowadzi szeroko zakrojone projekty o charakterze analityczno-badawczym, edukacyjnym, popularyzacyjnym i bieżącą działalność strażniczą. Więcej na stronie: https://indid.pl/

Autorzy artykułów: Hubert Głuch, Anita Kwiatkowska, Wiktor Nowak, Szymon Orzeszek, Piotr Andrzej Rączkowiak,  Julia Solarz, Elżbieta Sypniewicz.

Nadzór merytoryczny nad artykułami: Wiktor Nowak

Źródła: 

Komentarze: 

Przejdź do treści