● Różnorodność biologiczna jest kluczowa dla funkcjonowania ekosystemów i życia ludzi, zapewniając m.in. czystą wodę, żywność i łagodzenie negatywnych skutków zmiany klimatu. Jej utrata grozi poważnymi skutkami ekologicznymi, społecznymi i ekonomicznymi.
● Zagrożenia dla różnorodności biologicznej to przede wszystkim działalność człowieka, z którą wiąże się zmiana klimatu, zanieczyszczenie środowiska, wylesianie i degradacja naturalnych siedlisk.
● Gospodarka leśna, według polskiego prawa, obejmuje działania związane z ochroną, użytkowaniem i odnawianiem lasów, uwzględniając zasady zrównoważonego rozwoju.
● Zrównoważona gospodarka leśna może wspierać różnorodność biologiczna poprzez tworzenie zróżnicowanych drzewostanów, wspieranie naturalnej regeneracji, ochronę siedlisk dzikich zwierząt i zapobieganie pożarom, działalności szkodników, gatunków inwazyjnych i chorób.
● Choć nadmierne eksploatowanie zasobów leśnych może być prowadzone nieodpowiedzialnie, to gospodarka leśna, zgodnie z obowiązującymi przepisami i zasadami zrównoważonego rozwoju, wspiera ochronę różnorodności biologicznej – stwierdzenie, że ją niszczy, jest nieuprawnione.
Dlaczego różnorodność biologiczna jest ważna?
Różnorodność biologiczna to zróżnicowanie form życia na Ziemi, obejmujące bogactwo gatunków, genów i ekosystemów. Oznacza zarówno liczbę gatunków w danym miejscu, jak i ich unikalność, strukturę genetyczną oraz typy środowisk, w których występują. Każdy gatunek i organizm w ekosystemie pełni swoją unikalną rolę, współdziałając niczym elementy złożonej sieci, która podtrzymuje równowagę przyrody i warunkuje istnienie życia.
Ludzie są silnie zależni od różnorodności biologicznej, która zapewnia podstawowe zasoby niezbędne do życia i zdrowia, takie jak czysta woda, żywność, regulacja potencjalnego występowania chorób czy jakość powietrza i gleby. Utrata różnorodności biologicznej zagraża tym zasobom, co może prowadzić do problemów zdrowotnych, pogorszenia warunków życia, migracji i konfliktów. Ma to również poważne skutki ekonomiczne – globalne straty z tego tytułu szacuje się na 10 bilionów dolarów rocznie.
Jakie są zagrożenia dla różnorodności biologicznej?
Polska charakteryzuje się dużą różnorodnością biologiczną i liczebność części gatunków rośnie – od 2000 roku wzrosła m.in. populacja niedźwiedzi, rysi i wilków. Jednak liczebność wielu innych gatunków zwierząt i roślin na terenie Polski wciąż spada. Dane z 2022 roku pokazują, że 181 gatunków kręgowców, 236 gatunków bezkręgowców oraz 765 gatunków roślin znajduje się w różnych kategoriach zagrożenia według klasyfikacji Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody.
Wśród ogólnych przyczyn wymierania gatunków wymienia się m.in. zmiany klimatyczne. Różnorodność biologiczną mogą zakłócać takie zjawiska jak: zwiększająca się ilość dni upalnych i bezopadowych, susze hydrologiczne, ulewne opady, porywiste wiatry, burze, powodzie oraz wzrost poziomu morza. Dostosowanie się organizmów do zmian klimatycznych utrudnia dodatkowo działalność człowieka. Szkodliwa ingerencja w środowisko naturalne polega m.in. na przekształcaniu przestrzeni w związku z działalnością gospodarczą, fragmentacji i degradacji środowiska.
Dla lasów szczególnym zagrożeniem może być wylesianie, czyli przekształcanie terenów leśnych w grunty o innym przeznaczeniu – przede wszystkim rolniczym. Kolejnym czynnikiem ograniczającym różnorodność biologiczną jest degradacja lasów. Prowadzi do niej m.in. niszczenie siedlisk, nadmierna wycinka drzew, pożary, działalność szkodników, choroby, fragmentacja lasów (rozbijanie lasu na mniejsze części np. drogami) oraz nieodpowiedzialne użytkowanie lasów. Oprócz tego zagrożeniem dla różnorodności biologicznej mogą być również działania przestępcze na szkodę środowiska.
Zgodnie z metaanalizą przeprowadzoną wśród 11 tys. Stanowisk leśnych na całym świecie najniższą różnorodność biologiczną wykazują lasy przekształcone w plantacje przemysłowe oraz po zrębach całkowitych. Najwyższą bioróżnorodność wykazały lasy z selekcyjnym wyrębem i retencyjną gospodarką leśną, jednak była ona niższa niż lasów pierwotnych.
Badanie przeprowadzone w lasach białowieskich wskazuje, że próby naśladowania naturalnej sukcesji w gospodarce leśnej często prowadzą do upraszczania składu gatunkowego, ponieważ brakuje czynników naturalnych. Zgodnie z nim gospodarka leśna nie powinna próbować odtwarzać „idealnego” lasu naturalnego, lecz tworzyć lasy strukturalnie i funkcjonalnie różnorodne, które lepiej wspierają bioróżnorodność.
Aby zminimalizować te zagrożenia, w Polsce prowadzona jest gospodarka leśna, która uwzględnienia koncepcję zrównoważonego rozwoju – prowadzi ona do poszukiwania kompromisów i pogodzenia aktywności gospodarczej z ochroną walorów przyrodniczych.
Na czym polega gospodarka leśna?
Informacji na temat tego, czym jest gospodarka leśna, dostarcza ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach. W art. 6 gospodarka leśna jest definiowana jako „działalność leśna w zakresie urządzania, ochrony i zagospodarowania lasu, utrzymania i powiększania zasobów i upraw leśnych, gospodarowania zwierzyną, pozyskiwania – z wyjątkiem skupu – drewna, żywicy, choinek, karpiny, kory, igliwia, zwierzyny oraz płodów runa leśnego, a także sprzedaż tych produktów oraz realizacja pozaprodukcyjnych funkcji lasu.”
Ustawa uwzględnia także definicję trwale zrównoważonej gospodarki leśnej, czyli „działalność zmierzającą do ukształtowania struktury lasów i ich wykorzystania w sposób i tempie zapewniającym trwałe zachowanie ich bogactwa biologicznego, wysokiej produkcyjności oraz potencjału regeneracyjnego, żywotności i zdolności do wypełniania, teraz i w przyszłości, wszystkich ważnych ochronnych, gospodarczych i socjalnych funkcji na poziomie lokalnym, narodowym i globalnym, bez szkody dla innych ekosystemów”.
W art. 7 wśród celów gospodarki leśnej wymienia się m.in. ochronę lasów, gleb i wód, zachowanie różnorodności przyrodniczej, a także produkcję drewna oraz innych surowców na zasadzie racjonalnej gospodarki. Art. 8 mówi natomiast o prowadzeniu gospodarki leśnej według zasad: powszechnej ochrony lasów, trwałości utrzymania lasów, ciągłości i zrównoważonego wykorzystania wszystkich funkcji lasów oraz powiększania zasobów leśnych.
Gospodarka leśna w rozumieniu ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach polega m.in. na:
● kształtowaniu równowagi w ekosystemach leśnych;
● podnoszeniu naturalnej odporności drzewostanów;
● stosowaniu zabiegów pielęgnacyjnych roślinności leśnej w wieku do 10 lat;
● wykonywaniu zabiegów profilaktycznych i ochronnych zapobiegających powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożarów;
● zapobieganiu, wykrywaniu i zwalczaniu nadmiernie pojawiających i rozprzestrzeniających się organizmów szkodliwych;
● ochronie gleby i wód leśnych;
● ponownym wprowadzaniu roślinności leśnej w lasach w okresie do 5 lat od usunięcia drzewostanu;
● przebudowie drzewostanu, który nie zapewnia osiągnięcia celów gospodarki leśnej;
● racjonalnym użytkowaniu lasu w sposób trwale zapewniający optymalną realizację wszystkich jego funkcji (np. poprzez pozyskiwanie drewna w granicach nieprzekraczających możliwości produkcyjnych lasu);
● powiększaniu zasobów leśnych poprzez zalesianie gruntów oraz podwyższanie produkcyjności lasu.
Ustawa określa dodatkowo kategorie lasów szczególnie chronionych, a także wymienia zasady udostępniania lasów, m.in. to, w jakich przypadkach stosuje się zakaz wstępu do lasu, kiedy jest dopuszczalny ruch pojazdów oraz jakie czynności są zabronione w lasach.
O celach polityki leśnej można przeczytać także w dokumencie Ministerstwa Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa pt. „Polityka leśna państwa”. W dokumencie jest mowa m.in. o:
● zwiększaniu lesistości kraju;
● przebudowie drzewostanów jednogatunkowych na mieszane;
● powiększaniu zasobów leśnych poprzez m.in. plantacje drzew i krzewów;
● ograniczeniu stosowania substancji chemicznych;
● zwiększaniu różnorodności genetycznej i gatunkowej;
● uregulowaniu stanu zwierzyny;
● uregulowaniu rekreacji i turystyki.
Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody polega ona na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody. Celem ochrony przyrody jest m.in. zachowanie różnorodności biologicznej.
Czy gospodarka leśna może ograniczać różnorodność biologiczną?
Zasady prowadzenia gospodarki leśnej wielokrotnie nawiązują do troski o różnorodność ekosystemów i biocenoz leśnych, różnorodność genetyczną, gatunkową, biologiczną i przyrodniczą. Jednak opinie dotyczące działań podejmowanych w tym zakresie są niejednolite. Niektórzy wskazują na negatywne oddziaływanie gospodarki leśnej i dzielą się swoimi obawami – tak jak jeden z użytkowników Facebooka, który w następujący sposób skomentował post dotyczący przygotowania przestrzeni do obsiewu sosny: [pisownia oryginalna] „Po prostu zwykła gospodarka leśna, ani to ładne, ani dobre i potrzebne dla przyrody, pozwala szybciej wyprodukować więcej drewna o odpowiednich parametrach technologicznych, korzystamy z tego. Ważne, aby jednak zachować proporcje, tak aby były też lasy, które nie produkują drewna, a zwyczajnie rosną sobie dziko ku uciesze ludzi”. Pod innym postem można zaobserwować komentarz: [pisownia oryginalna] „Zrównoważona gospodarka leśna??? Padłam!!! Tniemy las w pień i stawiamy wiatraki!!! Wypad z tymi pomysłami lewackich pseudo- ekologów i całej tej zbieraniny z UE!!!”. Kolejny wpis wskazuje na wpływ pozyskiwania drewna na utratę różnorodności biologicznej: „Pozyskiwanie drewna sprawia, że zmniejsza się różnorodność biologiczna, a zmiany klimatyczne będą nasilać utratę różnorodności biologicznej”.
W sieci pojawiają się również wypowiedzi wskazujące na pozytywny wpływ zrównoważonej gospodarki leśnej na różnorodność biologiczną. Na jednym z profili na Facebooku udostępniono wpis, w którym czytamy: „Zrównoważona gospodarka leśna łączy potrzeby lokalnych społeczności z ochroną przyrody poprzez konkretne działania, które wspierają zarówno rozwój, jak i ekosystemy”. Autor podkreśla, że zrównoważona gospodarka leśna przyczynia się m.in. do tworzenia miejsc pracy i pozyskiwania drewna z zachowaniem ochrony ekosystemów.
Wypowiedzi te można zweryfikować analizując dokumenty i ustawy regulujące zasady gospodarki leśnej [1, 2]. Dokumenty te pozwalają stwierdzić, że gospodarka leśna prowadzona z uwzględnieniem koncepcji zrównoważonego rozwoju nie stanowi zagrożenia dla różnorodności biologicznej, wręcz przeciwnie – wspomaga jej zachowanie. Regulacje prawne odpowiadają na największe zagrożenia dla różnorodności biologicznej, takie jak wylesianie, degradacja lasów, prowadzenie nielegalnych działań, niszczenie siedlisk, nadmierna wycinka drzew, pożary, działalność szkodników, choroby, fragmentacja i nieodpowiednie użytkowanie lasów.
Dzięki zrównoważonej gospodarce leśnej możliwe jest ograniczenie niszczących skutków pożarów, działalności nadmiernej populacji owadów, gatunków inwazyjnych i chorób. Jednocześnie podejście to sprzyja ochronie i wzmacnianiu różnorodności biologicznej – m.in. poprzez wykorzystywanie rodzimych gatunków drzew do tworzenia zróżnicowanych drzewostanów, wspieranie naturalnej regeneracji oraz tworzenie siedlisk będących schronieniem dla dzikich zwierząt. Takie działania przyczyniają się do rozwoju stabilnych i odpornych na zmiany środowiskowe ekosystemów leśnych.
Podsumowanie
Gospodarka leśna prowadzona w sposób niezrównoważony tj. przekształcanie lasów w plantacje przemysłowe czy zręby całkowite zmniejsza bioróżnorodność na tych terenach. Jednak ograniczanie monokultur i tworzenie lasów strukturalnych i funkcjonalnie różnorodnych może chronić różnorodność biologiczną. Dlatego ważne jest żeby gospodarka leśna była prowadzona w sposób zrównoważony i odpowiedni dla danego lasu i regionu oraz chroniła lasy przed chorobami, pożarami czy działalnością szkodników.
***
Metodologia INDID
Sprawdzane przez nas twierdzenia zostały wybrane przez Lasy Państwowe na podstawie badania opinii publicznej “Postrzeganie Lasów Państwowych 2025” oraz wypowiedzi powtarzanych w komentarzach w mediach społecznościowych, pod postami lasów. Przed przystąpieniem do analizy, każde stwierdzenie zostało przez nas ocenione pod kątem weryfikowalności tj. czy nie zawierają opinii lub innych stwierdzeń ocennych, których nie można zweryfikować.
Wszystkie informacje, które zostały przez nas zawarte w artykułach, muszą posiadać źródło. Musi być ono:
- aktualne – zgodne z najnowszym stanem wiedzy i zawierające najświeższe dane,
- maksymalnie pierwotne – takie, w którym dana informacja pojawiła się po raz pierwszy,
- oraz rzetelne – będą to np. raporty, badania naukowe czy dane instytucji publicznych.
Źródłem nie mogą być dowody anegdotyczne czy subiektywne opinie lub oceny osób i podmiotów zaangażowanych w spór, które nie zostały poparte niezależnymi badaniami lub danymi.
Opracowana analiza musi być pozbawiona określeń wartościujących i ocennych. Autor tekstu, musi być w swojej pracy apolityczny i neutralny, nie może kierować się własnymi poglądami i emocjami, a tym bardziej interesem Lasów Państwowych.
W sytuacjach, w których popełnimy błąd lub istnieją inne, równie wiarygodne źródła, które zmieniają wydźwięk artykułu, wprowadzamy poprawki. Jesteśmy jednocześnie otwarci na sprawdzanie innych weryfikowalnych twierdzeń pojawiających się w przestrzeni publicznej dot. tematów przyrody i ekologii.
Fundacja Instytut Dyskursu i Dialogu (INDID) jest organizacją pozarządową, która za cel obrała naprawę debaty publicznej w Polsce. Promując rzetelne dziennikarstwo, wolność słowa, pluralizm poglądów, dialog bez nienawiści i manipulacji, chce dbać o wzajemny szacunek i zrozumienie. W tym celu prowadzi szeroko zakrojone projekty o charakterze analityczno-badawczym, edukacyjnym, popularyzacyjnym i bieżącą działalność strażniczą. Więcej na stronie: https://indid.pl/
Autorzy artykułów: Hubert Głuch, Anita Kwiatkowska, Wiktor Nowak, Szymon Orzeszek, Piotr Andrzej Rączkowiak, Julia Solarz, Elżbieta Sypniewicz.
Nadzór merytoryczny nad artykułami: Wiktor Nowak
Źródła:
● Bieńkowska D. (2020), Bioróżnorodność, a gospodarka leśna – wybrane zagadnienia, „Przegląd leśniczy”, s. 15-17, https://journals.indexcopernicus.com/api/file/viewByFileId/1353338
[dostęp: 16.06.2025].
● Impact of Forest Management on Species Richness: Global Meta-Analysis and Economic Trade-Offs https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4819217/
● Structural and compositional dynamics of strictly protected woodland communities with silvicultural implications, using Białowieża Forest as an example https://link.springer.com/article/10.1007/s13595-018-0767-x
● Britannica, Biodiversity https://www.britannica.com/science/biodiversity
[dostęp: 16.06.2025].
● CO2 Revolution, Why forest management is key to a healthy forest, https://co2revolution.es/en/why-forest-management-is-key-to-a-healthy-forest/ [dostęp: 16.06.2025].
● FSC Adria-Balkan, Main threats to forests: Deforestation, https://adria-balkan.fsc.org/en/main-threats-to-forests/deforestation [dostęp: 16.06.2025].
● FSC Adria-Balkan, Main threats to forests: Forest degradation, https://adria-balkan.fsc.org/en/main-threats-to-forests/forest-degradation [dostęp: 16.06.2025].
● FSC Adria-Balkan, Main threats to forests: Illegal activities, https://adria-balkan.fsc.org/en/main-threats-to-forests/illegal-activities [dostęp: 16.06.2025].
● Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (2022), Stan środowiska w Polsce – raport 2022, https://siedliska.gios.gov.pl/images/pliki_pdf/publikacje/Raporty%20i%20ekspertyzy/Stan_srodowiska_w_Polsce_-_raport_2022.pdf [dostęp: 16.06.2025].
● Pidwirny, M. (2025), Reasons animals go extinct, https://www.thoughtco.com/reasons-animals-go-extinct-3889931 [dostęp: 16.06.2025].
● Polityka leśna państwa https://www.katowice.lasy.gov.pl/c/document_library/get_file?uuid=506deebb-988d-4665-bcd9-148fcf66ee02&groupId=26676 [dostęp: 16.06.2025].
● Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o ochronie różnorodności biologicznej
(Dz.U. 2025 poz. 567) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20250000567
[dostęp: 16.06.2025].
- Ustawa o ochronie przyrody – https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20040920880/U/D20040880Lj.pdf
● World Health Organization, Biodiversity (2025), https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/biodiversity [dostęp: 16.06.2025].
● World Wildlife Fund, What is biodiversity? https://www.worldwildlife.org/pages/what-is-biodiversity [dostęp: 16.06.2025].
● https://www.gov.pl/attachment/cc0c24a1-3f17-4174-8282-4fb97bb87619
Źródła z Facebooka:
● Nadleśnictwo Niepołomice (2023), Facebook, https://www.facebook.com/Nadlesnictwo.Niepolomice/posts/pfbid06DmHDiga7L2pcgy6qiLX65f9WWYo6Knbd6HW5XK4ycScv99A8BN25pz6p78j9uXCl
[dostęp: 16.06.2025].
● Zielony Obserwator (2024), Facebook, https://www.facebook.com/100077549715803/posts/626545463273772
[dostęp: 16.06.2025].
● Pracownia na Rzecz Wszystkich Istot (2024), Facebook, https://www.facebook.com/pracownia.na.rzecz.wszystkich.istot/photos/865672532263362 [dostęp: 16.06.2025].